daart.pl

Jak skutecznie usunąć klej z tapety na ścianie w 2025 roku? Poradnik krok po kroku

Redakcja 2025-03-16 15:30 | 11:44 min czytania | Odsłon: 3 | Udostępnij:

Czy klej po tapecie spędza Ci sen z powiek? Spokojna głowa, pozbycie się go ze ściany jest prostsze niż myślisz! Większość przypadków można rozwiązać domowymi sposobami, choć czasami wymaga to nieco cierpliwości i... mokrej roboty.

Jak usunąć klej z tapety na ścianie

Sposoby na uporczywy klej

Usunięcie kleju po tapecie to zadanie, które choć nie należy do najprzyjemniejszych, jest wykonalne. Zastanawiasz się, co działa najlepiej? Spójrzmy na dane, niczym zespół ekspertów analizujących rynek usług remontowych w przyszłości.

Metoda Efektywność (2025) Czasochłonność (2025) Uciążliwość (2025)
Woda z mydłem Średnia Wysoka Niska
Specjalistyczny preparat Wysoka Średnia Średnia
Para wodna Wysoka Średnia Średnia
Szpachelka Niska (ryzyko uszkodzeń) Niska Wysoka (fizyczna)

Jak widzisz, wybór metody zależy od Twoich preferencji i nastawienia do "mokrej roboty". Woda z mydłem to klasyk, bezpieczny, ale czasochłonny niczym maraton. Specjalistyczne preparaty działają szybciej, ale wiążą się z dodatkowym wydatkiem. Para wodna to złoty środek – skuteczna i względnie szybka, choć wymaga odpowiedniego sprzętu. Szpachelka? Tylko dla odważnych i precyzyjnych niczym chirurg, bo łatwo o uszkodzenie ściany. Pamiętaj, cierpliwość popłaca, a ściana bez kleju to jak płótno czekające na nowy rozdział!

Jak usunąć klej z tapety na ścianie

Pozbycie się resztek kleju po usuniętej tapecie to zadanie, które choć wydaje się proste, potrafi napsuć krwi nawet najbardziej doświadczonym majsterkowiczom. Wyobraź sobie sytuację: zrywasz starą tapetę, czujesz satysfakcję z dobrze wykonanej pracy, ale nagle Twoim oczom ukazuje się ściana pokryta lepką, trudną do usunięcia warstwą kleju. Brzmi znajomo? Nie jesteś sam.

Zrozumieć wroga – czyli rodzaje kleju

Zanim rzucisz się w wir walki z klejem, warto zrozumieć, z jakim przeciwnikiem masz do czynienia. W 2025 roku na rynku dominują głównie trzy typy klejów do tapet: kleje na bazie skrobi, kleje celulozowe oraz kleje dyspersyjne. Te pierwsze, najczęściej stosowane w przypadku tapet papierowych i lekkich, zazwyczaj są najłatwiejsze do usunięcia. Kleje celulozowe, popularne przy tapetach flizelinowych, bywają bardziej uparte. Natomiast kleje dyspersyjne, używane do cięższych tapet winylowych, to prawdziwi twardziele – ich usunięcie to nie lada wyzwanie.

Arsenał do walki z klejem – narzędzia i preparaty

Do skutecznego usunięcia kleju z tapety nie wystarczy sama siła woli. Potrzebujesz odpowiednich narzędzi i preparatów. Podstawowy zestaw powinien zawierać:

  • Szpachelka – najlepiej elastyczna, o szerokości 5-10 cm. Cena, w zależności od jakości, waha się od 5 do 25 złotych.
  • Gąbka i wiadro z ciepłą wodą – najprostsze, ale często skuteczne rozwiązanie. Wiadro o pojemności 10 litrów to koszt około 15 złotych, gąbka – 3 złote.
  • Spryskiwacz – ułatwi równomierne nawilżanie powierzchni. Koszt około 10 złotych.
  • Środek do usuwania tapet i kleju – dostępny w formie płynu lub żelu. Ceny zaczynają się od 20 złotych za litr, a wydajność to około 5-10 m2 na litr, w zależności od producenta i rodzaju kleju.
  • Parownica do tapet – opcjonalnie, ale bardzo przydatna przy uporczywym kleju. Wynajem parownicy na dzień to koszt około 50-100 złotych, zakup własnej to wydatek rzędu 200-500 złotych.
  • Papier ścierny – drobnoziarnisty, do ewentualnego wygładzenia powierzchni po usunięciu kleju. Cena za arkusz – około 2 złote.

Pamiętaj, że bezpieczeństwo przede wszystkim! Pracując z chemicznymi środkami do usuwania kleju, zawsze stosuj rękawice ochronne i zadbaj o odpowiednią wentylację pomieszczenia. Nie chcesz przecież, by walka z klejem zakończyła się Twoją porażką zdrowotną.

Strategie usuwania kleju – krok po kroku

Istnieje kilka metod na pozbycie się kleju po tapecie. Wybór zależy od rodzaju kleju, jego ilości oraz rodzaju podłoża. Poniżej przedstawiamy najpopularniejsze i najskuteczniejsze techniki:

Metoda „na mokro” – woda i gąbka

To najprostsza i najczęściej stosowana metoda, idealna do usuwania kleju na bazie skrobi. Wystarczy namoczyć gąbkę w ciepłej wodzie (można dodać odrobinę płynu do mycia naczyń) i dokładnie przetrzeć powierzchnię ściany. Pozostaw klej na kilka minut, aby zmiękł, a następnie usuń go szpachelką. Proste, prawda? Ale uwaga! Zbyt duża ilość wody może uszkodzić ścianę, zwłaszcza jeśli jest wykonana z płyt gipsowo-kartonowych. Dlatego, jak mawiali starożytni Grecy, „umiar jest cnotą”.

Para wodna – ciężki kaliber w walce z klejem

Gdy woda i gąbka zawodzą, do akcji wkracza para wodna. Parownica do tapet generuje gorącą parę, która skutecznie rozpuszcza nawet uporczywy klej celulozowy i dyspersyjny. Użycie parownicy jest proste: przykładamy dyszę parownicy do ściany na kilka sekund, a następnie usuwamy zmiękczony klej szpachelką. Pamiętaj o zachowaniu ostrożności – para jest gorąca i może powodować oparzenia! Praca z parownicą przypomina trochę walkę z mitycznym Hydrą – jeden klej zniknie, a w jego miejsce może pojawić się kolejny, ale cierpliwość i para wodna to Twoi najlepsi sprzymierzeńcy.

Chemiczne środki do usuwania kleju – ostateczne rozwiązanie

W przypadku ekstremalnie uporczywego kleju, zwłaszcza dyspersyjnego, konieczne może być zastosowanie chemicznych środków do usuwania kleju. Preparaty te zawierają rozpuszczalniki, które skutecznie rozpuszczają klej. Należy jednak stosować je z rozwagą, zgodnie z instrukcją producenta. Zazwyczaj środek nakłada się na ścianę, odczekuje określony czas, a następnie usuwa klej szpachelką. Pamiętaj o wentylacji pomieszczenia i ochronie dróg oddechowych! Chemiczne środki to jak miecz obosieczny – skuteczne, ale wymagają ostrożności.

Po bitwie – co dalej?

Po usunięciu kleju, ściana może wymagać dodatkowej obróbki. Czasami pozostają drobne resztki kleju lub nierówności. W takim przypadku można delikatnie przeszlifować ścianę papierem ściernym. Następnie, przed malowaniem lub tapetowaniem, warto zagruntować ścianę – poprawi to przyczepność farby lub nowego kleju. Pamiętaj, dobrze przygotowana ściana to fundament udanego remontu. Nie bagatelizuj tego etapu, bo jak mówi przysłowie, „co nagle, to po diable”. A Ty przecież chcesz, by efekt Twojej pracy był trwały i estetyczny.

Niezbędne narzędzia i materiały do usuwania kleju z tapety

Woda – fundament sukcesu w walce z klejem

Zacznijmy od podstaw, czyli od wody. Brzmi banalnie? Być może, ale wierzcie nam, woda to absolutny numer jeden na liście niezbędników. Bez niej nawet nie ma co myśleć o rozpoczęciu misji pod tytułem "jak usunąć klej z tapety". Pamiętajcie, ciepła woda, letnia, taka przyjemna dla dłoni, to klucz. Zbyt gorąca może tylko utrwalić niektóre typy kleju, a zimna... no cóż, będzie po prostu mniej efektywna. Mamy rok 2025, a woda nadal pozostaje najtańszym i najbardziej ekologicznym rozpuszczalnikiem. Zakładając, że standardowe wiaderko o pojemności 10 litrów kosztuje około 15 złotych w każdym sklepie budowlanym, to inwestycja wręcz śmieszna w porównaniu do potencjalnych nerwów i straconego czasu.

Wiaderko – twój mobilny punkt dowodzenia

Skoro już o wodzie mowa, to nie może zabraknąć naczynia, w którym ją przygotujemy. Wiaderko, poczciwe, plastikowe wiaderko. Bez niego ani rusz! Wyobraźcie sobie, że jesteście chirurgiem, a wiaderko to wasz sterylny pojemnik na roztwór. Może brzmi to górnolotnie, ale w kontekście walki z zaschniętym klejem, wiaderko staje się centrum operacji. W 2025 roku nadal królują wiaderka z tworzyw sztucznych, lekkie, poręczne i łatwe do utrzymania w czystości. Zaopatrzcie się w takie o pojemności minimum 10 litrów, koszt około 20 złotych. Lepiej mieć większe, niż potem biegać co chwilę do kranu po dolewkę, prawda?

Płyn do mycia naczyń – sekretny składnik zwycięstwa

Sama woda to za mało, potrzebujemy wzmocnienia! Płyn do mycia naczyń wkracza na scenę jako nasz tajny agent. Ten niepozorny detergent potrafi zdziałać cuda. Jego zadaniem jest zmniejszenie napięcia powierzchniowego wody, dzięki czemu woda lepiej penetruje strukturę kleju i skuteczniej go rozpuszcza. Dodatkowo, delikatne właściwości myjące płynu pomogą usunąć tłuste plamy, które często towarzyszą resztkom kleju po tapecie. W 2025 roku butelka dobrego płynu do naczyń o pojemności 1 litra to wydatek rzędu 8-12 złotych. Wystarczy dodać dosłownie kilka kropel do wiaderka z wodą, nie przesadzajcie, bo piana może utrudniać pracę. Pamiętajcie, mniej znaczy więcej – tutaj liczy się subtelność, a nie siła ognia.

Gąbki – arsenał do zadań specjalnych

Czas na gąbki, nasze uniwersalne narzędzia do zadań specjalnych. Mamy do wyboru co najmniej dwa typy: klasyczną gąbkę do mycia naczyń i delikatniejszą gąbkę kąpielową. Gąbka do naczyń, z jej szorstką stroną, idealnie sprawdzi się do mocniejszego szorowania bardziej opornych resztek kleju. Natomiast gąbka kąpielowa, miękka i puszysta, będzie niezastąpiona do delikatnego przecierania powierzchni, szczególnie jeśli tapeta była położona na wrażliwej ścianie. W 2025 roku zestaw gąbek do naczyń (kilka sztuk) kosztuje około 5 złotych, a gąbka kąpielowa to wydatek rzędu 10-15 złotych, w zależności od rozmiaru i jakości. Miejcie obie pod ręką, bo nigdy nie wiadomo, z jakim rodzajem kleju przyjdzie wam się zmierzyć.

Szczotki – gdy gąbka to za mało

Czasami klej jest tak uparty, że nawet szorstka strona gąbki nie daje rady. Wtedy do akcji wkraczają szczotki. Szczotka do naczyń z twardym włosiem może być pomocna w usunięciu grubych warstw kleju. Pamiętajcie jednak, aby używać jej z umiarem i delikatnością, szczególnie na delikatnych powierzchniach, aby nie porysować ściany. Szczotka druciana? Tutaj musimy zachować szczególną ostrożność! Drucianka to prawdziwy twardziel i może być skuteczna w ekstremalnych przypadkach, ale ryzyko uszkodzenia ściany jest bardzo wysokie. Użyjcie jej tylko wtedy, gdy wszystko inne zawiedzie i zróbcie to z wyczuciem, testując najpierw w mało widocznym miejscu. W 2025 roku szczotka do naczyń kosztuje około 7 złotych, a drucianka – około 5 złotych. Pamiętajcie, mądry Polak po szkodzie, więc lepiej zacząć od delikatniejszych metod!

Ręczniki – niezastąpieni pomocnicy na finiszu

Na koniec, ale wcale nie mniej ważne – stare ręczniki. Zapomnijcie o swoich puszystych, kąpielowych ręcznikach! Do usuwania kleju idealne będą stare, bawełniane ręczniki, które już swoje najlepsze lata mają za sobą. Posłużą do wycierania nadmiaru wody, osuszania ściany po czyszczeniu i zbierania rozpuszczonego kleju. Im więcej ich macie, tym lepiej. W 2025 roku stary ręcznik to skarb, który znajdziecie w każdym domu, a jeśli trzeba dokupić, to w second-handzie za przysłowiowe grosze. Pamiętajcie, czysta i sucha ściana to podstawa, zanim przystąpicie do dalszych prac remontowych. Dobre ręczniki to jak wierny druh na polu bitwy – zawsze gotowe do akcji i nieocenione w trudnych chwilach usuwania kleju z tapety na ścianie.

Krok po kroku: Skuteczne metody usuwania kleju po tapecie ze ściany

Zrywanie starych tapet to często dopiero początek przygody z remontem. Prawdziwe wyzwanie zaczyna się, gdy naszym oczom ukazuje się lepka, uporczywa warstwa kleju, która zdaje się trzymać ściany niczym rzep psiego ogona. Nie martw się, nie jesteś sam w tej nierównej walce! Usuwanie kleju z tapety na ścianie może wydawać się zadaniem godnym Herkulesa, ale uzbrojeni w odpowiednią wiedzę i narzędzia, szybko przywrócimy Twoim ścianom gładkość i gotowość na nowe wyzwania aranżacyjne.

Niezbędne narzędzia i materiały

Zanim ruszymy do boju, upewnijmy się, że mamy wszystko, co potrzebne. Pamiętajmy, że odpowiednie przygotowanie to połowa sukcesu, a w naszym przypadku – gwarancja, że unikniemy frustracji i zbędnego bałaganu. Zatem, co będzie nam niezbędne w 2025 roku?

  • Wiadro – Standardowe wiadro o pojemności 10 litrów powinno być wystarczające. Ceny wiader z tworzyw sztucznych wahają się w granicach 15-30 zł.
  • Ciepła woda – Kluczowy składnik naszej mikstury! Pamiętaj, im cieplejsza woda, tym lepiej rozpuści klej. Idealna temperatura to taka, jaką Twoje ręce są w stanie znieść, około 50-60 stopni Celsjusza. Woda z kranu jest darmowa, więc tutaj oszczędzamy!
  • Płyn do mycia naczyń – Zwykły płyn do naczyń, który masz w kuchni, sprawdzi się doskonale. Wystarczy łyżka stołowa na wiadro wody. Butelka 1 litra dobrej jakości płynu to wydatek rzędu 8-12 zł, i wystarczy na wiele remontów.
  • Gąbka do naczyń – Miękka strona gąbki będzie naszym głównym orężem. Zestaw 5 gąbek to koszt około 5 zł.
  • Szczotka ryżowa lub druciana myjka – Na bardziej uparty klej przyda się mocniejsze wsparcie. Szczotka ryżowa kosztuje około 10-15 zł, a druciana myjka około 5 zł. Używaj drucianej myjki ostrożnie, aby nie porysować ściany, zwłaszcza jeśli planujesz tylko malowanie.
  • Gąbka kąpielowa – Miękka gąbka kąpielowa przyda się do finalnego etapu czyszczenia. Koszt około 7-10 zł.
  • Rękawice gumowe – Ochronią Twoje dłonie przed detergentami i zabrudzeniami. Para rękawic to koszt około 5-10 zł.

Krok 1: Przygotowanie stanowiska pracy

Zanim zanurzymy gąbkę w wodzie, zabezpieczmy teren działań. Rozłóżmy folię malarską na podłodze, aby uniknąć zalania i zabrudzenia podłogi resztkami kleju i wody. Pamiętajmy, że lepiej zapobiegać niż leczyć, a sprzątanie po remoncie to często syzyfowa praca. Otwórzmy okna, aby zapewnić wentylację – praca z wodą i detergentami w zamkniętym pomieszczeniu nie jest komfortowa. Upewnijmy się również, że mamy dostęp do świeżej wody, aby w razie potrzeby szybko wymienić wiadro.

Krok 2: Pierwsze starcie z klejem – ciepła woda i detergent

Napełnij wiadro gorącą wodą – tak gorącą, jak tylko jesteś w stanie znieść. Dodaj łyżkę płynu do mycia naczyń i dokładnie wymieszaj. Zanurz gąbkę w roztworze, wyciśnij nadmiar wody i energicznie przetrzyj ścianę. Nie szczędź wody! Ściana ma być dobrze nasączona, ale nie ociekająca. Pozwól wodzie działać przez kilka minut. Ciepło i detergent powinny zacząć rozpuszczać klej, niczym słońce topiące lód. Zauważysz, że klej zaczyna się "ślizgać" pod gąbką – to znak, że jesteśmy na dobrej drodze. Kontynuuj mycie fragment po fragmencie, regularnie płucząc gąbkę i maczając ją w ciepłej wodzie. Pamiętaj, woda w wiadrze szybko stygnie, więc nie wahaj się jej wymieniać na gorącą, aby utrzymać skuteczność działania.

Krok 3: Gdy klej stawia opór – metody mechaniczne

Czasami klej jest wyjątkowo uparty i nie poddaje się tak łatwo magicznej mocy ciepłej wody i detergentu. Wtedy musimy sięgnąć po cięższą artylerię. Jeśli miękka strona gąbki nie daje rady, spróbuj użyć szorstkiej strony gąbki do naczyń. Jeśli to nadal nie wystarcza, sięgnij po szczotkę ryżową lub drucianą myjkę. Delikatnie, ale stanowczo szoruj ścianę, wykonując okrężne ruchy. Pamiętaj, aby zachować umiar i nie trzeć zbyt mocno w jednym miejscu, aby nie uszkodzić powierzchni ściany. Szczególną ostrożność zachowaj na ścianach gipsowych lub wykonanych z miękkich materiałów. W przypadku bardzo uporczywego kleju, możesz spróbować użyć specjalnego skrobaka do tapet, ale rób to z wyczuciem, aby nie porysować ściany. Koszt dobrego skrobaka to około 20-40 zł.

Krok 4: Ostatni etap – czyszczenie i wykończenie

Gdy już zeskrobiesz cały klej, czas na finalne czyszczenie. Wymień wodę z detergentem na czystą, ciepłą wodę. Weź miękką gąbkę kąpielową i delikatnie umyj całą ścianę, aby usunąć resztki detergentu i kleju. Dokładnie osusz ścianę czystą szmatką lub pozostaw do całkowitego wyschnięcia. Upewnij się, że ściana jest idealnie gładka i czysta przed przystąpieniem do dalszych prac wykończeniowych, takich jak malowanie czy tapetowanie. Pamiętaj, dobrze przygotowana ściana to fundament trwałego i estetycznego efektu końcowego. Teraz możesz z dumą spojrzeć na swoją ścianę – wolną od klejowego balastu i gotową na nowe dekoracje!

Praktyczne wskazówki i triki ułatwiające usuwanie kleju z tapety

Zanim zaczniesz: przygotowanie to połowa sukcesu

Zanim rzucisz się w wir walki z upartym klejem po tapecie, zatrzymaj się na moment. Wyobraź sobie, że jesteś jak chirurg przed operacją – precyzja i przygotowanie to klucz. Zabezpieczenie terenu działań to absolutna podstawa. Na podłogę, niczym dywan ochronny dla parkietu, rozłóż stare ręczniki lub folię malarską. Pamiętaj, pracujemy na małej powierzchni ściany na raz – jak saper, krok po kroku, aby nie zalać wszystkiego wodą i nie narobić więcej szkód niż pożytku. Myśl o tym jak o zasadzie "małymi kroczkami do celu" – szybciej, a przede wszystkim skuteczniej.

Arsenał pogromcy kleju: co warto mieć pod ręką?

Do boju z klejem nie idziemy z gołymi rękami! Potrzebujemy arsenału. Spryskiwacz z ciepłą wodą to nasz podstawowy oręż – prosty, tani i często wystarczający. Ceny spryskiwaczy zaczynają się od kilku złotych w każdym markecie budowlanym. Możesz też przygotować roztwór wody z octem w proporcji 1:1 – ocet to naturalny wojownik z klejem. Do zadań specjalnych przyda się parownica. Ceny parownic domowych wahają się od 200 do 1500 zł, w zależności od mocy i funkcji. Nie zapomnij o szpachelce – plastikowa, by nie porysować ściany, koszt około 5-10 zł. Gąbka, szczoteczka z miękkim włosiem, miska na wodę – te drobiazgi ułatwią życie. Pamiętaj o rękawicach ochronnych – dłonie podziękują. I najważniejsze – cierpliwość! Usuwanie kleju z tapety na ścianie to maraton, a nie sprint.

Metoda ciepłej wody: klasyka gatunku

Zaczynamy od klasyki – ciepła woda. Napełnij spryskiwacz ciepłą wodą. Spryskuj mały fragment ściany, sekcja po sekcji. Nie lej hektolitrów wody naraz! Chodzi o to, by klej zmiękł, a nie spłynął po ścianie jak wodospad Niagara. Odczekaj kilka minut, daj wodzie czas zadziałać. Następnie delikatnie spróbuj usunąć klej szpachelką. Rób to pod kątem, aby nie rysować ściany. Jeśli klej stawia opór, spryskaj ponownie i poczekaj dłużej. Pamiętaj, cokolwiek zrobisz na ścianie, pozwól jej całkowicie wyschnąć przed dalszymi krokami, np. malowaniem. Inaczej farba może się łuszczyć, a my będziemy zaczynać zabawę od nowa.

Ocet w akcji: naturalny rozpuszczalnik

Gdy ciepła woda nie daje rady, do akcji wkracza ocet. Roztwór octu z wodą (1:1) to mocniejszy zawodnik. Działa jak naturalny rozpuszczalnik, rozbijając strukturę kleju. Sposób użycia podobny jak z wodą – spryskujemy, czekamy, usuwamy. Zapach octu może być intensywny, ale wietrzenie pomieszczenia szybko załatwi sprawę. Pamiętaj, ocet jest kwasem, więc pracuj w rękawiczkach. I uwaga na delikatne tapety – najpierw przetestuj roztwór w mało widocznym miejscu, aby upewnić się, że ocet nie odbarwi tapety.

Para wodna: gorąca broń w walce z klejem

Parownica to już ciężki kaliber. Para wodna wnika głęboko w strukturę kleju, skutecznie go rozpuszczając. Używaj parownicy ostrożnie, trzymając dyszę w odległości kilku centymetrów od ściany. Nie przytrzymuj parownicy w jednym miejscu zbyt długo, aby nie przegrzać ściany. Ruchami okrężnymi, sekcja po sekcji, zmiękczaj klej, a następnie usuwaj go szpachelką. Para wodna jest gorąca, uważaj, aby się nie poparzyć! Dlatego pracuj powoli i metodycznie. Parownica to inwestycja, ale jeśli masz do usunięcia klej z dużych powierzchni, może okazać się nieoceniona. Pomyśl o tym jak o inwestycji w swój komfort i oszczędność czasu.

Chemiczne środki wspomagające: gdy natura zawodzi

W ekstremalnych przypadkach, gdy domowe metody zawodzą, możemy sięgnąć po chemiczne środki do usuwania kleju. Na rynku dostępne są specjalistyczne preparaty w sprayu lub płynie. Ceny zaczynają się od około 20 zł za butelkę. Zawsze czytaj instrukcję producenta i stosuj się do zaleceń. Pamiętaj o wentylacji pomieszczenia podczas używania chemii. I ponownie – rękawice ochronne to must-have. Chemia to ostateczność, ale czasem bywa niezbędna. Traktuj ją jak asa w rękawie, którego wyciągasz tylko w naprawdę trudnych sytuacjach.

Ostatni szlif: perfekcja w każdym calu

Po usunięciu większości kleju, na ścianie mogą pozostać drobne resztki. Nie martw się, to normalne. Wilgotna gąbka lub ściereczka z mikrofibry powinna załatwić sprawę. Delikatnie przetrzyj ścianę, usuwając ostatnie ślady kleju. Pozwól ścianie całkowicie wyschnąć przed malowaniem lub tapetowaniem. Sprawdź, czy powierzchnia jest gładka i jednolita. Jeśli gdzieś wyczujesz grudki kleju, powtórz proces czyszczenia. Perfekcja tkwi w szczegółach, a gładka ściana to podstawa pięknego wykończenia. Pamiętaj, cierpliwość popłaca, a efekt końcowy wynagrodzi trud.